Τρίτη 1 Απριλίου 2014

ΣΕΛΙΔΕΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΤΟΜΟΣ Β΄

Βασίλης Αποστόλου, δάσκαλος.
Ομιλητής στην παρουσίαση του βιβλίου “ΣΕΛΙΔΕΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΩΝ ΓΡΕΒΕΝΩΝ Τόμος Β” του Απόστολου Παπαδημητρίου που πραγματοποιήθηκε στο Λαογραφικό Ιστορικό και Φυσικής Ιστορίας Μουσείο του Συνδέσμου Γραμμάτων και Τεχνών Κοζάνης. Βίντεο της ομιλίας:  184.ΣΕΛΙΔΕΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΟΖΑΝΗ 31-3-2014
Κυρίες και κύριοι καλησπέρα σας.
Όταν έπιασα στα χέρια το παρόν ιστορικό βιβλίο ξεκίνησα από το εξώφυλλο, το όνομα του συγγραφέα Απόστολος Ι.Παπαδημητρίου, τον τίτλο Σελίδες Ιστορίας των Γρεβενών Τόμος Β΄, την εικόνα του εξωφύλλου με τη σημαία των επαναστατών του 1854, η έκδοση που είναι χορηγία Φιλοπάτριδων Γρεβενιωτών με 9 νομικά πρόσωπα  μεταξύ αυτών ο Σύλλογος Γρεβενιωτών Κοζάνης “Αιμιλιανός” , ο Επιμορφωτικός Εξωραϊστικός Εκπολιτιστικός Σύλλογος Εξάρχου-Περιοδικό Μπούρινος όπου τυγχάνω να είμαι πρόεδρος του Συλλόγου και επιμελητής έκδοσης αντίστοιχα και 67 φυσικών προσώπων. Το βιβλίο αφιερώνεται στους κληρικούς που με το πνεύμα θυσίας κράτησαν την πίστη του λαού σταθερή. Στους δασκάλους, που μετέδωσαν την φιλοπατρία τους στους μαθητές τους. Στους αγωνιστές, που με το αίμα τους μας χάρισαν την ελευθερία.

   
Βιβλίο: Αποτελείται από 460 σελίδες χωρισμένο σε έξι κεφάλαια

    Κεφάλαιο Α΄. Ξεσηκωμός του Γένους (42 σ.) με 53 υποσημειώσεις.
Κεφάλαιο Β΄. Εκκλησιαστική και κοινωνική ζωή κατά την περίοδο 1821-1850 (49σ.) με 21 υποσημειώσεις.
Κεφάλαιο Γ΄.  Επαναστατική δράση 1853-1882 ( 44σ.) με 35 υποσημειώσεις.
Κεφάλαιο Δ΄. Η Εκκλησία κατά το Β΄ μισό του 19ου αιώνα και κατά τις αρχές του 20ου (42 σ.) με 20 υποσημειώσεις.
Κεφάλαιο Ε΄. Η Εκπαίδευση κατά το Β΄ μισό του 19ου αιώνα και κατά τις αρχές του 20ου.(70σ) με 69 υποσημειώσεις
Κεφάλαιο ΣΤ΄. Η κοινωνική ζωή κατά το Β΄ μισό του 19ου αιώνα και κατά τις αρχές του 20ου (63σ) με 39 υποσημειώσεις.
    Τον αναγνώστη ιστορικό τον ενδιαφέρουν οι πηγές που χρησιμοποίησε ο συγγραφέας και εδώ έχουμε συνολικά 770 που αφορούν βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες, προσωπικές συνεντεύξεις, αναφορές προξένων, ενθυμίσεις, αρχειακό υλικό.  Διευκολύνει τον αναγνώστη το ευρετήριο με τα ανθρωπονύμια, τοπωνύμια. Ο τόμος διανθίζεται από 107 φωτογραφίες από τις οποίες οι 31 είναι πανομοιότυπα έγγραφα. Μεταξύ των πανομοιότυπων  τα  τέσσερα  αφορούν ενθυμίσεις των μηναίων του Αγίου Νικολάου Εξάρχου όπου και η γενέτειρά μου.
    Ο πλούτος των πληροφοριών που παρέχονται στο  Β΄ τόμο είναι αρκετά μεγάλος  τα περισσότερα άγνωστα σε μας,  θα εστιάσω την παράθεση στα δύο κεφάλαια που αφορούν τα επαναστατικά κινήματα.

Στο πρώτο κεφάλαιο  “Ο ξεσηκωμός του Γένους” λαμβάνουμε πληροφορίες για τους Γρεβενιώτες φιλικούς. Μεταξύ αυτών τον  Απόστολο Κυρίμη από την Αετιά Γρεβενών τον συναντάμε το Μάιο του 1821 στη Χαλκιδική στην προετοιμασία του επαναστατικού κινήματος, ελεύθερος πολιορκημένος στο Μεσολόγγι, το 1825, με πολλούς άλλους Γρεβενιώτες. Απόγονος του Κυρίμη ο Γεώργιος διετέλεσε διοικητής Ηπείρου, Μακεδονίας την περίοδο 1937-41. Άλλοι φιλικοί ο Γιαννούλας Ζιάκας, ο Νάσιος Μάνταλος πεθερός του Θ.Ζιάκα, ο Ζήσης Χατζημάτης από Σαμαρίνα.
 Οι οπλαρχηγοί του τόπου μας διστάζουν να  προχωρήσουν σε αναμέτρηση λόγω πληθώρας Τούρκων στην περιοχή των Γρεβενών και της κινητικότητας που παρατηρούνταν λόγω της ανταρσίας του Αλή Πασά, που ήθελε να κάνει δικό του κράτος,  η οποία κατέληξε με τον αποκεφαλισμό του στις 24-1-1822.

Γρεβενιώτες Μακεδόνες Αγωνιστές του 21

Μετά την αποτυχία της επανάστασης στη Νάουσα, Άγιο Όρος το 1822 οι Μακεδόνες επαναστάτες κατέρχονται στη νότιο Ελλάδα συγκροτούν το Μακεδονικό σώμα και συμμετέχουν σε πολλές μάχες μέχρι το τέλος της επανάστασης το 1829 (τελευταία μάχη12.9.1929 στην Πέτρα Βοιωτίας).
Γρεβενιώτες που συμμετείχαν ήταν οι:
Θεόδωρος Ι.Ζιάκας ξάδερφος του Θοδωρή συμπολεμιστής του Καραϊσκάκη από το 1821. Έλαβε μέρος σε όλες τις μάχες του Αγώνα και πρέπει να τιμηθεί από την πόλη των Γρεβενών για την προσφορά του. 
Σαμαριναίοι ο Ζήσης Χατζημάτης φιλικός, Δ.Μακρής, Μίχος Φλώρος εντάχθηκαν στο σώμα  του οπλαρχηγού του Βάλτου Ιωάννη Ράγγου. Γρεβενιώτες υπό την αρχηγία του Απόστολου Κυρίμη  συμμετέχουν σε μάχη που δόθηκε με Αλβανούς στο Τρίκκερι Μαγνησίας. Ο Γιαννούλας Ζιάκας λαμβάνει το 1823 το βαθμό του υποχιλιάρχου από την επαναστατική κυβέρνηση. Μοναχός της μονής Παλιοκαρυάς Δεσκάτης  το 1825 οργανώνει ανταρτική ομάδα η οποία συγκρούεται με τουρκικό  απόσπασμα στο Παλαιόκαστρο Ελασσώνος. Τέσσερις Ζιακαίοι χάνονται κατά την πολιορκία του Μεσολογγίου το 1825. Στην πολιορκία του Μεσολογγίου πήραν μέρος 27 Σαμαρινιώτες, ο Ζαλοβίτης Κων/νος Λόλας, Μήτιαλος από Πολυνέρι, Ζιώγας από Περιβόλι, Μπρέσιος, Μπέσας από Αβδέλλα.
Νάσιος Μάνταλος υπό τον Γκούρα στην πολιορκία της Αθήνας το 1826. Ευθύμιος Γεωργίου από Βασιλίτσα, Νικόλαος Σίμου από Ζάλοβο.
Οι περισσότεροι Μακεδόνες αγωνιστές εγκαταστάθηκαν στο νέο οικισμό «Νέα Πέλλα» Αταλάντης που παραχωρήθηκε προς τιμή τους με Β. Διάταγμα το 1835

Λαλητάδες-Αλβανοί άτακτοι-Ληστές

Αλβανοί χριστιανοί εξισλαμισθέντες κάτοικοι του Λάλα Ηλείας οι διαβόητοι Λαλιώτες εγκαθίστανται στα Γρεβενά, στην περιοχή Τσακάλια τον Ιούνιο του 1822 κι αναχωρούν από τα Γρεβενά με την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1924.
Στους κατοίκους των Γρεβενών προκαλούν φοβερά δεινά. Συγκροτούν ειδικά διωκτικά αποσπάσματα, καταδιώκουν τους Κλέφτες, πολιορκούν στο Σπήλαιο τον Αλέξη Μακρή ομαδάρχη του Γιαννούλα Ζιάκα, φονεύουν στο Μαυρονόρος το 1826 το Γιαννούλα Ζιάκα, απαγάγουν τη Μυγδάλω κόρη του προύχοντα της Πηγαδίτσας για χάρη του Μεχμέτ Άγου, γιου του τούρκου διοικητή των Γρεβενών Βελή, την οποία παντρεύτηκε κάνανε τρία κορίτσια και ένα γιο το Βελή ο οποίος διασκόρπισε την περιουσία στα χαρτοπαίγνια,  μετατρέπουν την εκκλησία του Αγίου Αχιλλείου Γρεβενών σε τζαμί. Αγριότητες πολλές υπέστη η περιοχή των Γρεβενών από τους Λαλητάδες και ατάκτων Αλβανών  όχι μόνο την επαναστατική αλλά και την μεταεπαναστατική περίοδο.
Χαρακτηριστικά γεγονότα
«…Πήγαινε η ομάδα στα τσελιγκάτα, καθόταν, έπινε, έτρωγε ψημένα αρνιά και κριάρια και όταν σηκώνονταν να φύγουν ζητούσαν να πληρωθεί ο κόπος των δοντιών τους σε  χρήμα (ντις παρασί)». Το χειμώνα του 1878 ενενήντα τέσσερις  οικογένειες Σαμαριναίων, προκειμένου να αποφύγουν την αρπαγή των κοπαδιών τους, προτιμούν να παραχειμάσουν στη Σαμαρίνα παρά να κατέλθουν στη Θεσσαλία.
Το 1892 στην Ανθρακιά συλλαμβάνουν έναν από τους νοικοκυραίους και με γράμμα ζητούν από τους συγγενείς  να αποθέσουν 100 λίρες σε υποδεικνυόμενο δέντρο.
Μετά το άδοξο τέλος των επαναστάσεων οι τοπικοί επαναστάτες μετατρέπονται σε ληστές. Το 1880 μεταβαίνουν στον οικισμό Μπούρινο, εκεί που είναι σήμερα το Μουσείο του Μακεδονικού Αγώνα, ληστεύουν τους κατοίκους, καίνε τα σπίτια  δε διστάζουν να χύσουν ζεματιστό λίπος στη γυναίκα του αρχιτσέλιγκα  Γκουλιάφα.  Περνώντας από το Χρώμιο λαμβάνουν ομήρους και απαιτούν για την απελευθέρωση 1500 χρυσές λίρες, το οποίο επιτυγχάνουν αφού είχαν στείλει ως πεσκέσι τα κομμένα αυτιά των ομήρων με την προειδοποίηση ότι θα ακολουθήσουν τα κεφάλια.
Ο Μητροπολίτης Γρεβενών Κλήμης γράφει στις 4.7.1890 «Ένεκα της επιπολαζούσης ληστείας δε δύναμαι να εξέλθω εις περιοδεία και ως εκ τούτου τα οικονομικά μου πηγαίνουν τύφλα».

Τραγούδια: Ο Απόστολος Παπαδημητρίου  με επιτυχία συνδέει πολλά  ιστορικά γεγονότα με τα δημοτικά τραγούδια των Γρεβενών.

α) Για τη δολοφονία του Γιαννούλα Ζιάκα

 «Εσείς πουλιά των Γρεβενών κι αηδόνια του Μετσόβου
 φέτος να μη λαλήσετε, παρά να βουβαθείτε
 γιατί φέτος σκοτώσανε τον καπετάν Γιαννούλα» 

      β) Για τους Σαμαρινιώτες που έπεσαν στο Μεσολόγγι κατά μία άποψη.

«Εσείς παιδιά κλεφτόπουλοα, παιδιά της Σαμαρίνας
σαν πάτε απάνω στα βουνά, ψηλά στη Σαμαρίνα,
ντουφέκια να μη ρίξετε, τραγούδια να μη πείτε…».

γ) Για την πολιορκία του Σουλεϊμάν Βελτσόπουλο το 1832 στο Σούμπινο.

«Ο Σουλεϊμάνης πολεμάει με τους Δερβεναγάδες
κλεισμένος εις την εκκλησιά με δεκαοκτώ νομάτους.
πέφτουν τα βόλια σα βροχή και στρώνονται κουφάρια,
κι ο Μεχμέταγος φώναξεν από το μετερίζι:
βάλτε φωτιά στην εκκλησιά, καινούρια εγώ τη φτιάχνω¨.

3ο Κεφάλαιο Επαναστατική δράση 1853-1882

Η ομόδοξη Ρωσία βλέποντας τη γαλλική επιρροή στους Αγίους Τόπους, θέτει υπό την προστασία της τους ορθόδοξους λαούς και το Σεπτέμβριο  του 1853 η Τουρκία υποστηριζόμενη από τους Αγγλογάλλους κηρύσσει τον πόλεμο εναντίον της Ρωσίας. Οι υπόδουλοι Έλληνες, Θεσσαλοί, Ηπειρώτες, Μακεδόνες αναθαρρούν, ελπίζουν.  Οι Βορειοελλαδίτες οπλαρχηγοί  εγκατεστημένοι στην ελεύθερη Ελλάδα οργανώνουν ανταρτικά σώματα και εισέρχονται στις υπόδουλες περιοχές. Οι κατάδικοι, οι φυλακισμένοι των φυλακών της Χαλκίδας δραπετεύουν και εντάσσονται στα ένοπλα απελευθερωτικά σώματα, μεταξύ αυτών 70 κατάδικοι στο ανταρτικό σώμα του τοπικού μας  ήρωα Θ.Ζιάκα. Οι αντάρτες ορκίζονται, αναλαμβάνουν τα όπλα δια να ανακτήσουν τα θρησκευτικά και πολιτικά δικαιώματα κατά της τουρκικής τυραννίας. Ο Ζιάκας εισβάλλει στις υπόδουλες περιοχές, δίνει μάχες στη Θεσσαλία, στα Χάσια. Χαρακτηριστική η ενθύμηση γραμμένη σε μηναίο της Μονής του Ευαγγελισμού Μπουνάσας: « 1854 κάνο  θύμηση τον καιρόν της επαναστάεεως εις τον καιρόν του Ζιάκα, ήτον 1854 Απριλίου 11. Την ημέρα του Πάσχα ήλθεν ο Ζιάκας εις χωρίον δισκάτα». Τέτοιες ενθυμίσεις από εκκλησιαστικά βιβλία ο συγγραφέας έχει πάρα πολλές, αποτελούν σημαντικές ιστορικές πηγές και είναι ευτύχημα που με την άδεια του Μητροπολίτη Γρεβενών κ. Σεργίου Σιγάλα  περιόδευσε σε όλα τα χωριά, τις κατέγραψε, τις παραθέτει στο παρόν πόνημα κι έτσι γίνονται κτήμα ολονών μας.

Η μάχη της Φιλουριάς

Κοντά στη Δημηνίτσα, νυν Καρπερό, ποιμένες από Σαμαρίνα, Αβδέλλα, Φούρκα, Δοτσικό μαζί με τα γυναικόπαιδα συνολικά 2000 και ποίμνια με 6000 πρόβατα το Μάιο του 1854 προερχόμενοι από Θεσσαλία με σκοπό την εγκατάστασή τους στους θερινούς βοσκότοπους δέχονται επίθεση από Τουρκομάνους ιππείς, προστατευόμενους του τούρκου διοικητή των Γρεβενών Μεχμέτ Άγου,  αρπάζοντας 1000 πρόβατα, γυναίκες. Ο Ζιάκας δε μένει με σταυρωμένα τα χέρια εκδικείται, δίνει μάχη με τους ληστές, επιστρέφει τα κλοπιμαία στους ποιμένες.

Η μάχη του Σπηλαίου

Οι βιαιοπραγίες των Αλβανών ατάκτων, οι βανδαλισμοί, οι λεηλασίες ήταν οδυνηρές. Για προστασία τα γυναικόπαιδα βρίσκουν καταφύγιο στο Σπήλαιο Γρεβενών και τίθενται υπό την προστασία των επαναστατών.
 Εδώ ο Θ.Ζιάκας στα τέλη Μαΐου του 1854 αντιμετωπίζει πολυάριθμους Τουρκαλαβανούς προξενώντας σημαντικές απώλειες. Τα πυρομαχικά λιγοστεύουν, τα κρασοβάρελα γεμάτα με πέτρες τα οποία κατρακυλούσαν οι έλληνες μαχητές προξενούν μεγάλη ζημιά στον εχθρό. Τελικά με την  παρέμβαση των προξένων   οι εχθροπραξίες στο Σπήλαιο έληξαν, ο Ζιάκας με το ένοπλο σώμα του και τα γυναικόπαιδα υποχωρεί στην ελεύθερη Ελλάδα.
  Για το ιστορικό γεγονός της πολιορκίας του Σπηλαίου όλοι μας νοιώθουμε μια περηφάνια και τούτο φαίνεται από τη δημοφιλία  που  παρουσιάζει το τραγούδι που χορεύεται  στα πανηγύρια μας
«Εσείς βουνά των Γρεβενών και πεύκα του Μετσόβου
λίγο για χαμηλώσετε για δυο τουφέκια τόπο
για να φανούν τα Γρεβενά κι αυτό το Μέγα Σπήλιο
πώς πολεμάει Ζιάκας με την Τουρκιά, με το νιζάμι ασκέρι…»

Οι  Αγγλογάλλοι αποβιβάζουν στρατεύματα κατοχής στον Πειραιά, Βόλο το Μάιο του 1854, πιέζουν για λήξη των εχθροπραξιών, εξαναγκάζουν σε παραίτηση την ελληνική κυβέρνηση, οι έλληνες αξιωματικοί ανακαλούνται από τα πολεμικά μέτωπα.


Ένα άλλο τραγούδι είναι του Λεωνίδα που σημαντικά στοιχεία παραθέτει ο συγγραφέας.

Ο Λεωνίδας Χατζημπύρος από Σαμαρίνα, με αρκετές γυμνασιακές γνώσεις, με φιλελεύθερο χαρακτήρα, αντίθετος ιδεολογικά με το μεγαλοκτηνοτρόφο πατέρα του, αντάρτης από το 1875, τιμωρός των Τούρκων, το θέρος του 1881 σε συμπλοκή μέσα στο Βλάτσι τραυματίζεται. Οι συναγωνιστές του τον κρύβουν σε παρακείμενη σπηλιά. Οι Τούρκοι εντοπίζουν το κρησφύγετο. Ο Λεωνίδας μετά από ηρωική αντίσταση, για να μην πέσει στα χέρια των Τούρκων αυτοκτονεί. Ήταν μόλις 36 ετών. Οι Τούρκοι περιφέρουν το κεφάλι του ήρωα στα Γρεβενά. Η μητέρα του που οδηγήθηκε στον τόπο της εκθέσεως συγκρατείται, δε δέχεται την ταυτότητα του γιού της, επιστρέφει στο σπίτι και θρηνεί το θάνατό του.

«Δεν θέλω μάνα κλάματα, δεν θέλω μοιριολόγια.
Μένα με κλαίνε τα βουνά, με κλαιν΄ τα βλαχοχώρια
…………………………………………………………
Τον Λεωνίδα βάρεσαν τον πρώτο καπετάνιο
πούησαν μπαϊράκι στα βουνά και φλάμπουρο στους κλέφτες».

Η Επανάσταση του  1878

Ο νέος ρωσοτουρκικός πόλεμος  του 1877, η επιτυχής προέλαση των Ρώσων ανάγκασε τους Τούρκους σε συνθηκολόγηση στις 10-2-1978. Η Μακεδονία επαναστατεί, το ίδιο και η περιοχή μας. Στον οικισμό Μπούρινος οι 500 επαναστάτες τίθενται στη διάθεση της προσωρινής κυβερνήσεως της Ελιμείας με επαναστατική προκήρυξη της 18ης Φεβρουαρίου 1878. Μια ημέρα μετά υπογράφεται η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου που προέβλεπε τη Μεγάλη Βουλγαρία με όριο τον ποταμό Αλιάκμονα εκτός Χαλκιδικής, Θεσσαλονίκης. Οι επαναστατικές εξεγέρσεις είχαν ως αποτέλεσμα τη σύγκλιση του Συνεδρίου του Βερολίνου τον Ιούνιο του 1878 την  ακύρωση της  συνθήκης  του Αγίου Στεφάνου την παραχώρηση της Θεσσαλίας και Ηπείρου μετά από διαβούλευση με την Τουρκία.

Επίλογος
Ο ευπατρίδης Απόστολος Παπαδημητρίου με την έκδοση του δεύτερου τόμου “Σελίδες Ιστορίας Γρεβενών” και την οσονούπω έκδοση του τρίτου τόμου καθιερώνεται  ως ο ιστοριογράφος των Γρεβενών. Τολμά, λέγει αλήθειες, συμπληρώνεται η ιστορία των οικισμών με νέα στοιχεία. Η ιστορία των Γρεβενών εμπλουτίζεται και χρέος όλων μας  είναι να στηρίξουμε την έκδοση του τρίτου τόμου όταν κληθούμε. Φίλε Παπαδημητρίου σας ευχαριστούμε πολύ για την προσφορά σας στο γρεβενιώτικο τόπο και προσωπικά για την εμπιστοσύνη που έδειξες σε μένα να είμαι ένας από τους παρουσιαστές του τιτάνιου έργου σου.
  

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

αφήστε το σχόλιό σας