Συνάντηση… μαμούθ στη Δυτική Μακεδονία!

ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΤΙΜΟΣ ΦΑΚΑΛΗΣ
Σπάνια απολιθώματα τριών εκατ. ετών προϊστορικών γιγάντων , η αποκωδικοποίηση του DNA των κατεψυγμένων μαμούθ που βρέθηκαν στη Γιακουτία της Σιβηρίας καθώς και η μελέτη στον εγκέφαλο και σε άλλα όργανα του προϊστορικού ζώου από Ρώσους παλαιοντολόγους θα παρουσιασθούν μεταξύ άλλων στο ευρωπαϊκό… Ελ Ντοράντο των παλαιοντολόγων, τη Δυτική Μακεδονία.
Τα Γρεβενά, η Σιάτιστα και η Πτολεμαΐδα βρίσκονται από σήμερα και για τέσσερις μέρες (5-9 Μαϊου) στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της παγκόσμιας παλαιοντολογικής έρευνας, φιλοξενώντας το 6^ο Διεθνές Συνέδριο για τα «Μαμούθ και τους Συγγενείς τους». Περισσότεροι από 200 ειδικοί επιστήμονες από όλο τον κόσμο θα ανακοινώσουν εδώ τα τελευταία αποτελέσματα των ερευνών τους για τα μαμούθ και τα προβοσκιδωτά, θα επισκεφθούν τις θέσεις όπου έχουν εντοπιστεί απολιθώματα, που έζησαν στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας πριν από εκατομμύρια χρόνια, ενώ θα δουν από κοντά τα χιλιάδες εντυπωσιακά ευρήματα. «Το συνέδριο έχει τεράστιο ενδιαφέρον διεθνώς γιατί θα δώσει την ευκαιρία να ρθουν στο φως νέα στοιχεία για την παλαιοντολογική έρευνα» λέει η διοργανώτριά του και καθηγήτρια του τμήματος Γεωλογίας του ΑΠΘ Ευαγγελία Τσουκαλά, η οποία έφερε στο φως τους μεγαλύτερους χαυλιόδοντες στον κόσμο, μήκους 5,02 μέτρων, ηλικίας 3.000.000 ετών, κατακτώντας μία θέση στα ρεκόρ Γκίνες. «Διακόσιοι ειδικοί επιστήμονες στα προβοσκιδωτά θα τονίσουν και θα «υπογράψουν» με την παρουσία τους την σπουδαιότητα των απολιθωμάτων στη Δυτική Μακεδονία» παρατηρεί η Θεσσαλονικιά καθηγήτρια η οποία πραγματοποιεί ανασκαφές στην περιοχή τα τελευταία 22 χρόνια.
Προϊστορία τριών εκατ. χρόνων
Η ίδια θα κάνει στο συνέδριο μια συνολική παρουσίαση των αποτελεσμάτων των πολυετών ερευνών της, με έμφαση στην εποχή του Πλειόκαινου (πριν από 3 εκατομμύρια χρόνια), στην οποία ανήκει η πλειονότητα των σημαντικών ευρημάτων της περιοχής. Σύμφωνα με την κ. Τσουκαλά στην εποχή του Πλειόκαινου, και ενώ έχουν γίνει οι τεκτονικές διεργασίες που δημιούργησαν την οροσειρά της Πίνδου, η Δυτική Μακεδονία ήταν μια πολύ πυκνή ζούγκλα, με ιδιαίτερα εύφορο έδαφος, άφθονο νερό και ιδανικό κλίμα για διαβίωση τεράστιων προϊστορικών θηλαστικών. Μεταξύ άλλων θα ανακοινωθούν για πρώτη φορά παγκοσμίως απολιθώματα τριών ειδών γιγαντιαίων χελωνών, δύο χερσαίων και μίας νεροχελώνας τριών εκατομμυρίων χρόνων. Παράλληλα θα παρουσιαστεί ο μικρότερος χαυλιόδοντας στον πλανήτη, ένας νεογιλός, που βρέθηκε στα Γρεβενά. Το μήκος του μοναδικού απολιθώματος δεν ξεπερνά τα 4-5 εκατοστά αλλά το δείγμα του έχει ιδιαίτερη σημασία καθώς προέρχεται από νεογέννητο μαστόδοντα του είδους mammut borsoni που πέθανε περίπου δύο μήνες μετά τη γέννηση του.  

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον θα έχει και η παρουσίαση των πρόσφατων αποτελεσμάτων της ανάλυσης DNA στα κατεψυγμένα μαμούθ «Πρόσφατα ευρήματα, όπως ένα πλήγμα από λίθινο εργαλείο που εντοπίστηκε στην ωμοπλάτη ενός μαμούθ, μας δείχνει πως εκτός από τις κλιματικές αλλαγές συνετέλεσε και ο ανθρώπινος παράγοντας στην εξαφάνιση του είδους, το οποίο κυνηγήθηκε από τον άνθρωπο», είπε στον ΑτΚ η Ευαγγελία Τσουκαλά.
                            
«Η παλαιοντολογία είναι φιλοσοφία»
Το πάθος για την παλαιοντολογία είναι το κίνητρο που «οδηγεί» στα έγκατα της γης μέχρι και σήμερα τη Θεσσαλονικιά καθηγήτρια. Τα τελευταία 22 χρόνια μαζί με την ανασκαφική της ομάδα έχει φέρει στο φως, έχει καταγράψει και έχει συντηρήσει περισσότερα από 50.000 ευρήματα απολιθωμάτων χωρίς ούτε ένα ευρώ επιχορήγηση από το κράτος. Οι μόνοι που στάθηκαν στο πλευρό της, όπως λέει, ήταν η νομαρχιακή αυτοδιοίκηση Γρεβενών καλύπτοντας το κόστος διαμονής και διατροφής κατά τη διάρκεια των ανασκαφών. «Η παλαιοντολογία είναι φιλοσοφία γιατί μας αποδεικνύει την ταπεινή μας καταγωγή, πόσο απλά μπορούσε να ζει ένας άνθρωπος. Είναι καταπληκτικό το συναίσθημα να βλέπεις ένα απολίθωμα ζώου που δεν ζει. Η συγκίνηση του κόσμου βλέποντας τα εκθέματα είναι αυτό που με κρατάει μέχρι σήμερα» λέει η Ευαγγελία Τσουκαλά και συμπληρώνει: «Η Ελλάδα είναι ένας ευλογημένος τόπος από τους προϊστορικούς χρόνους και κατέχει μία εξέχουσα θέση στην παγκόσμια παλαιοντολογία η οποία δεν έχει αναδειχθεί όπως πρέπει».
Όλα τα ευρήματα βρίσκονται διάσπαρτα σε 13 εκθέσεις που έχει δημιουργήσει η ίδια στη Βόρεια Ελλάδα με την υποστήριξη των τοπικών κοινωνιών καθώς δεν υπάρχει εθνικό μουσείο φυσικής ιστορίας στη χώρα. Εδώ και χρόνια η ίδια προσπαθεί να πείσει το ελληνικό κράτος να επενδύσει στην παλαιοντολογία, γιατί όπως λέει είναι κάτι ανταποδοτικό. Τα ελληνικά απολιθώματα κοσμούν τα μουσεία φυσικής ιστορίας όλου του κόσμου τονίζει με υπερηφάνεια αλλά και με παράπονο η κ. Τσουκαλά. «Εμείς δεν τα κρύβουμε αλλά δεν τα αναδεικνύουμε και όπως πρέπει. Γιατί δεν υπάρχει ένα μουσείο φυσικής ιστορίας για να μπορεί ο κόσμος να μάθει πόσο σημαντική είναι και η προϊστορία της Ελλάδος. Γιατί δεν διδάσκεται και στα σχολεία» αναρωτιέται.
«Τα παιδιά μεγαλώνουν στα Γρεβενά με την κουλτούρα των απολιθωμάτων»
Το 2012 υπογράφτηκε προγραμματική σύμβαση μεταξύ του Αριστοτέλειου πανεπιστημίου και του Δήμου Γρεβενών για τη δημιουργία Κέντρου Παλαιοντολογίας η οποία όμως «πάγωσε» την ίδια χρονιά. «Δεν είναι θέμα κρίσης» σπεύδει να πει η ίδια. «Χρειάζεται κεντρική πολιτική βούληση που δεν την έχω δει ακόμη. Το να αφοσιωθείς για ένα μουσείο είναι τρόπος ζωής και αξίζει τον κόπο» καταλήγει.
Ο μεγαλύτερος πλούτος των απολιθωμάτων βρίσκεται σήμερα σε ένα μικρό-μουσείο στη Μηλιά Γρεβενών. Εκεί στεγάζονται χαυλιόδοντες, μαζί πλήθος με απολιθωμάτων μαστοδόντων και άλλων ζώων (ρινόκερων, ιππαρίων, μαχαιροδόντων, ταπίρων κ.λπ.). «Είναι η πηγή γνώση της φυσικής ιστορίας μας. Κρύβει μέσα του ένα πραγματικό θησαυρό. Τα παιδάκια των περιοχών μεγαλώνουν με την κουλτούρα των απολιθωμάτων οπότε αργότερα αυτό θα αναπτυχθεί και θα γίνει ακόμη πιο επιτακτική η ανάγκη ενός εθνικού μουσείου» παρατηρεί η γνωστή παλαιοντολόγος. Πάνω από 30.000 επισκέπτες μέχρι σήμερα έχουν επισκεφθεί την έκθεση απολιθωμάτων που στεγάζεται στο κτίριο της παλιάς κοινότητας των Μηλιών. Κάθε μέρα έξω από το μουσείο υπάρχει τουριστικό λεωφορείο. «Και αυτή η συγκίνηση του κόσμου, το ενδιαφέρον του και ο θαυμασμός του για τα πόσα πολλά πράγματα κρύβει η γη μας μου δίνει καθημερινά οξυγόνο« αναφέρει η ίδια.

Οι ανασκαφές
Η συστηματική παλαιοντολογική έρευνα στην περιοχή των Γρεβενών άρχισε το 1992 από το Τμήμα Γεωλογίας του Α.Π.Θ. Μετά την ολοκλήρωση των ανασκαφών στη θέση Αμπέλια της πόλης των Γρεβενών, με την αποκάλυψη τμήματος σκελετού του γιγαντιαίου ελέφαντα Elephas antiquus 200.000 ετών, η ομάδα με επικεφαλής την Καθηγήτρια του Τμήματος Γεωλογίας του Α.Π.Θ., Ευαγγελία Τσουκαλά, συνέχισε τις έρευνες στη Μηλιά, 15 χλμ. βορειοανατολικά των Γρεβενών.
Οι πληροφορίες που αξιοποιήθηκαν αναφέρονταν, από το 1986, σε απολιθώματα που βρήκε ο κάτοικος της περιοχής Θανάσης Δεληβός στη Μηλιά. Το 1997, το μέλος της ομάδας Βασίλης Μακρίδης εντόπισε το πρώτο ζευγάρι χαυλιοδόντων ενός γιγαντιαίου, γένους αρσενικού, μαστόδοντα Mammut borsoni (Hays 1834), βάρους πάνω από 6 τόννους και ύψους περίπου 3,5 μέτρα. Το μήκος του μεγαλύτερου χαυλιόδοντα είναι 4.39 μέτρα.
Το 2007, μέσα στο αμμορυχείο των αδελφών Πασαγιάννη, στην ίδια περιοχή της Μηλιάς, ανακαλύφθηκε δεύτερο ζευγάρι χαυλιοδόντων του ίδιου είδους του μαστόδοντα των 3 εκατομ. ετών με μεγαλύτερο ακόμα μήκος: 5,02 μέτρα! Η ανασκαφή πραγματοποιήθηκε από την ομάδα ανασκαφών του ΑΠΘ με επικεφαλής την Ε. Τσουκαλά, σε συνεργασία με τον Ολλανδό Dick Mol συνεργάτη του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Ρότερνταμ.
Ζώα ηλικίας 7.000.000 ετών έχουν βρεθεί και στη Θερμοπηγή Σερρών ενώ πλούσιο υλικό έχει ανακαλυφθεί και στην Πέλλα. Εκεί προσδιορίστηκαν ιππάρια (κοντόσωμα άλογα με τρία δάκτυλα στα πόδια τους σε αντίθεση με τα σημερινά που είναι ψηλότερα και με ένα δάκτυλο στο πόδι), ρινόκεροι, μαστόδοντες (προϊστορικοί ελέφαντες), καμηλοπαρδάλεις, γαζέλες, αντιλόπες, μεγάλα σαρκοφάγα (μαχαιρόδοντες, ύαινες), μικρά σαρκοφάγα που πιθανόν ανήκουν στις οικογένειες των μουστελιδών.
Επόμενο σταθμός της ανασκαφικής της έρευνας αποτελεί μία καινούργια θέση που ανακάλυψε στην Πλατανιά Δράμας. «Έχουμε βρει πολύ ωραία απολιθώματα τα οποία και πρέπει να μελετήσουμε ενώ θα πρέπει να συντηρήσουμε και όσα έχουν έρθει στο φως μέχρι σήμερα» λέει η κ. Τσουκαλά αναφερόμενη στα σχέδιά της για το μέλλον.